بلاگ
تاریخچه و فرهنگ مصرف جینسینگ در آسیا
در دل کوهستان‌های مه‌آلود شرق آسیا، جایی‌که طبیعت هنوز با دست نخورده‌ترین حالت خود نفس می‌کشد، گیاهی رشد می‌کند که هزاران سال است به آن لقب “اکسیر زندگی” داده‌اند. جینسینگ آسیایی (Panax ginseng)، معروف به «ریشه آدم‌گون»، یکی از باستانی‌ترین داروهای گیاهی در فرهنگ‌های چین، کره و ژاپن است.
از کتاب‌های کهن چین تا آیین‌های سلطنتی کره، این گیاه همیشه نمادی از قدرت، تعادل و زندگی دوباره بوده است. پیش از آن‌که علم مدرن ارزش درمانی جینسینگ را ثابت کند، فرهنگ‌های باستانی آن را برای آرام‌سازی ذهن، بازیابی انرژی و حتی دور کردن ارواح پلید ستایش می‌کردند. اگر می‌خواهید بدانید این گیاه چگونه از افسانه به درمان و از طبیعت به صنعت بدل شده، این مقاله شما را با ریشه‌های تاریخی، فرهنگی و علمی این گیاه باارزش آشنا می‌کند.
محل رشد و گونه‌های جینسینگ
جینسینگ آسیایی گونه‌ای از جنس Panax است و در مناطق سردسیر شرق آسیا، آن‌هم در کوهستان‌ها رشد می‌کند. زیست‌بوم طبیعی آن در عرض‌های شمالی ۳۳ تا ۴۸ درجه قرار دارد.
در این گستره جغرافیایی، گونه‌هایی مانند پاناکس (آسیایی)،P. notoginseng (جنوب چین)، همچنین P. japonicus (ژاپنی) و P. quinquefolius (آمریکایی) شناسایی شده‌اند؛ اما تنها جینسینگ آسیایی سهم بزرگی در طب سنتی چین و کره داشته است.
تاریخچه جینسینگ آسیایی
جینسینگ آسیایی با نام علمی Panax ginseng، هزاران سال پیش در ارتفاعات مه‌آلود شمال شرق چین، کره و بخش‌هایی از سیبری یافت شد. واژه پاناکس ریشه در زبان یونانی دارد و به‌معنای “شفابخش همه‌چیز” است؛ این نام علمی بعدها در قرن ۱۸ توسط کارل لینه (پدر رده‌بندی علمی گیاهان) برای این ریشه خاص انتخاب شد تا ارزش دارویی استثنایی آن را نشان دهد. اما استفاده انسان از این گیاه، بسیار پیش‌تر از علم مدرن آغاز شده بود.
اولین اسناد تاریخی: «کتاب امپراطور قرمز»
قدیمی‌ترین اشاره مکتوب به این گیاه در کتابی به نام “شن نونگ بن کائو جینگ(Shennong Bencao Jing) دیده می‌شود. این کتاب که به امپراتور اسطوره‌ای چین، شن نونگ نسبت داده شده، متعلق به حدود ۲۲۰۰ سال پیش است و یکی از نخستین متون داروسازی در جهان محسوب می‌شود. در این کتاب، جینسینگ به‌عنوان یک تونیک شفابخش معرفی شده که:
• ذهن را آرام می‌کند
• ارواح شریر را از بدن دور می‌کند
• و طول عمر را افزایش می‌دهد.
این باورها باعث شد گیاه مذکور جایگاه ویژه‌ای در طب سنتی و آیین‌های فرهنگی چین پیدا کند.
رشد مصرف در سلسله‌های چین باستان
در دوران سلسله‌های هان (۲۰۶ ق.م – ۲۲۰ م) و تانگ (۶۱۸–۹۰۷ م)، جینسینگ نه تنها به‌عنوان دارو بلکه به‌عنوان نماد قدرت و سلامت در میان اشراف و خانواده سلطنتی استفاده می‌شد. در این دوره‌ها، مصرف این ریشه با مفاهیم فلسفی مانند “یین و یانگ” و تعادل انرژی بدن نیز پیوند خورده بود.
استفاده از این گیاه به‌قدری ارزشمند بود که مردم در کوهستان‌های چین و کره برای یافتن آن، سفرهای چندماهه می‌کردند. هر ریشه‌ای که ظاهر انسانی داشت (دو پا، یک تنه و دو بازو)، به‌عنوان “ریشه مقدس” شناخته می‌شد و بسیار گران‌قیمت بود.
جینسینگ در کره؛ طلای گیاهی
در کره، اولین شواهد مصرف آن به قرن چهارم میلادی بازمی‌گردد. در آن زمان، پادشاهی‌های گوگوریو و شیللا آن را به‌عنوان کالایی ارزشمند می‌شناختند. در دوران سلسله چوسان (۱۳۹۲–۱۸۹۷)، کره به یکی از مراکز اصلی کشت آن تبدیل شد و صادرات آن به چین و ژاپن رواج یافت. حتی در برخی برهه‌های تاریخی، صادرات جینسینگ به‌قدری سودآور بود که کره به آن لقب “طلای گیاهی” داد و دولت بر جمع‌آوری، قیمت‌گذاری و فروش آن نظارت کامل داشت.
جینسینگ در ژاپن
در قرن شانزدهم، با ورود این گیاه به ژاپن از طریق پزشکان چینی و کره‌ای، استفاده از آن در طب سنتی ژاپن نیز آغاز شد. در متون آن دوره، جینسینگ به‌عنوان درمانی برای ضعف، خستگی، کم‌خونی و حتی افسردگی توصیف شده است.
تا قرن نوزدهم، این ریشه در شرق آسیا جایگاهی مانند «طلا» یا «ابریشم» داشت. جاده‌هایی ویژه حمل‌ونقل آن ساخته شد، و جینسینگ به یکی از کالاهای استراتژیک تجارت بین چین، کره، ژاپن و بعدها اروپا تبدیل گشت.
ورود به اروپا؛ دارویی افسانه‌ای
در قرن هفدهم میلادی، مبلغان یسوعی که از چین به اروپا بازگشته بودند، برای اولین‌بار آن را به دربار فرانسه و رم معرفی کردند. آنها از گیاهی سخن می‌گفتند که:
• قوای جسمی را بازمی‌گرداند
• ذهن را قوی می‌کند
• و حتی «نیروی جوانی» را احیا می‌کند!
اگرچه قیمت جینسینگ آسیایی در اروپا به‌اندازه طلا بود، اما تقاضا برای آن در میان اشراف و پزشکان به‌سرعت افزایش یافت.
آغاز کشت گسترده
در پی کاهش منابع این گیاه وحشی و افزایش تقاضا، کره در قرن هجدهم سیستم کشاورزی ویژه‌ای برای کشت آن طراحی کرد. این کشت در سایه، خاک مخصوص و شرایط اقلیمی خاص انجام می‌شد و ریشه‌های با کیفیت بالا را تولید می‌کرد. تا امروز، کره جنوبی یکی از پیشرفته‌ترین مراکز تولید جینسینگ آسیایی دنیاست.
کاربردهای سنتی جینسینگ آسیایی در فرهنگ‌های شرقی
۱. تونیک نیروزا و احیاء‌کننده (Qi Tonic)
در طب سنتی چین، جینسینگ آسیایی از گروه گیاهان معروف به “تونیک چی (Qi)” به شمار می‌رود. پزشکان سنتی آن را برای بازیابی انرژی در بیماران پس از بیماری‌های طولانی یا خون‌ریزی شدید تجویز می‌کردند. باور بر این بود که این گیاه به احیای نیروی حیاتی بدن (چی) کمک می‌کند؛ به‌ویژه در شرایطی مانند:
• ضعف بعد از بیماری‌های مزمن
• خستگی مفرط ناشی از کار جسمی یا ذهنی
• افزایش سن و کاهش انرژی
۲. تقویت قوای جنسی و باروری
در متون طب سنتی، این گیاه به‌عنوان یک محرک قوای جنسی (aphrodisiac) معرفی شده است. در کره و چین، بسیاری از داروهای ترکیبی سنتی برای افزایش قوای مردان شامل آن بودند. ناگفته نماند که این گیاه برای بانوان نیز بسیار مفید بوده و در بهبود مشکلات زناشویی و عملکرد سیستم تولید مثلی آنان نیز بسیار مفید و مؤثر است و در عمل نیز اثبات شده است. آنها آن را برای مردان در موارد زیر توصیه می‌کردند:
• ناتوانی جنسی و اختلال نعوظ
• افزایش میل جنسی
• تقویت اسپرم و بهبود باروری
• درمان زود انزالی
و برای زنان نیز در این موارد توصیه می‌کردند:
• سرد بودن مزاج و عدم تمایل به ایجاد رابطه
• رفع کیستهای رحمی
• تنبلی تخمدان
• برطرف کردن علائم قاعدگی زودرس
۳. بهبود عملکرد مغز و تمرکز
جینسینگ آسیایی در فرهنگ سنتی، «گیاه روشن‌فکران» شناخته می‌شد. افراد مسن یا افرادی که کار فکری سنگین داشتند، برای تقویت تمرکز و حافظه، از آن مصرف می‌کردند. این دارو به روش‌های زیر مصرف می‌شد:
• دم‌نوش با عسل
• شربت‌های دارویی
• یا حتی جویدن تکه‌های خشک‌شده ریشه
۴. تنظیم عملکرد قلب و افزایش طول عمر
در نسخه‌های پزشکی شرقی، این ریشه گیاهی به عنوان دارویی برای تقویت قلب، بهبود گردش خون و افزایش طول عمر توصیه می‌شد. به همین دلیل، در میان سالمندان بسیار محبوب بود و یکی از دلایل احترام فرهنگی نسبت به آن، همین ویژگی «ضد پیری» آن بود.
۵. مقابله با استرس و حفظ تعادل بدن (Yin-Yang Regulation)
در فلسفه طب چینی، حفظ تعادل میان یین و یانگ حیاتی است. جینسینگ آسیایی به‌عنوان گیاهی یانگ‌زا (یعنی گرم‌کننده و تحریک‌کننده) شناخته شده و برای موارد زیر تجویز می‌شد:
• احساس سرمای مزمن
• بی‌حالی ناشی از کمبود انرژی گرم در بدن
• ضعف سیستم ایمنی
۶. استفاده در آیین‌ها و سنت‌های فرهنگی
در کره، این گیاه نه‌فقط به‌عنوان دارو، بلکه بخشی از آیین‌های خاص بود. برای مثال در مراسم عروسی یا تولد سالمندان، جعبه‌ای از آن با بسته‌بندی نفیس به‌عنوان هدیه ارزشمند داده می‌شد.
پادشاهان و اشراف، اغلب جینسینگ‌های سال‌خورده را برای تقویت قوای خود نگهداری می‌کردند. همچنین در مراسم‌های سنتی برای گرامی‌داشت نیاکان، به‌عنوان هدیه‌ای گرانبها تقدیم می‌شد.
۷. نقش این گیاه در آشپزی دارویی
در طبخ غذاهای خاصی مانند سوپ مرغ با جینسینگ (Samgyetang) در کره، دمنوش‌های گیاهی ترکیب‌شده با زعفران، زنجبیل و جینسینگ و یا شربت‌های شیرین با عصاره جینسینگ و عسل، از آن استفاده می‌شد. این غذاها نه تنها برای تغذیه، بلکه به‌عنوان بخشی از روند درمان یا پیشگیری از بیماری‌ها مصرف می‌شدند.
۸. داروی سلطنتی و استراتژیک
در دوران باستان، این گیاه چنان باارزش بود که به‌عنوان داروی سلطنتی ذخیره می‌شد و در برخی دوران‌ها فقط خانواده سلطنتی یا اشراف می‌توانستند از آن بهره‌مند شوند. حتی در زمان جنگ‌ها، ریشه‌های این گیاه به‌عنوان کالایی باارزش مثل طلا دادوستد می‌شدند.
کاربرد جینسینگ آسیایی در عصر امروز
سازمان بهداشت جهانی در تحقیقات جدید، استفاده از ریشه خشک‌شده آن را به‌عنوان ماده‌ای پیشگیرانه و تقویت‌کننده قوای بدنی در شرایط ضعف توصیه کرده است. مطالعات مدرن نیز نشان داده‌اند که عصاره برگ یا ریشه دارای ویژگی‌های ضدالتهابی، آنتی‌اکسیدان و بهبود عملکرد جسمی بوده و حتی ممکن است به احیای سلول‌ها پس از فعالیت ورزشی کمک کند.
امروزه محصولات گوناگونی شامل چای، سوپ، عصاره‌ها، پودرها و قرص یا کپسول این ریشه درمانی در دسترس هستند. در اوایل دهه ۲۰۰۰، کره و چین بیش از ۷۰٪ بازار جهانی جینسینگ را در اختیار داشتند؛ در سال ۲۰۱۳ تولید جهانی بیش از ۲ میلیارد دلار بود که نیمی از آن در کره اتفاق افتاد.
سخن پایانی
همان‌گونه که ذکر شد، این گیاه باستانی چندین هزار سال است که به‌عنوان یک داروی ارزشمند برای بسیاری از مشکلات بدن استفاده می‌شود.
متأسفانه با وجود افزایش تقاضا و محدودیت کشت جینسینگ آسیایی اصل، موارد تقلبی بسیاری در بازار دیده شده است. به همین جهت ضروری است انواع ریشه جینسینگ آسیایی اصل و یا پودر ریشه و یا پودر عصاره آن را از مراکز معتبری مانند فروشگاه آنلاین ایران جینسینگ تهیه نمایید تا از خواص آنها بهره‌مند شوید.